ADALET! (1)

ADALET! (1)

Tarihçiler, sosyologlar, hukukun insanların bir arada yaşamaya başlamalarıyla oluştuğu görüşündedirler. “Filozoflar, toplumun kişilerce belirli amaçlarla kurulmuş bir düzen olduğunu,” (1) oluşturulan düzenin korunması için insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen, yaptırımı olan kuralların oluşmaya başladığını, düzenleyici kurallara hukuk (yasa) dendiği görüşündedirler. Hukuk kurallarının, bireyler arasında eşit ve ayrıcalıksız uygulanmasına “adalet” denmektedir. Çünkü “Adalet, hükümdarın bir bağışlama eylemi değil, Türü’nün(yasanın) doğru ve tarafsız bir şekilde uygulanmasıdır.” (2)

Günümüz devletleri, yönetim şekillerini önceden belirleyip, uyulması zorunlu kurallar koymuşlar, yasalar yapmışlardır. Genellikle yazılı olan bu yasalara, Anayasa denir. Anayasalar, toplumsal sözleşmelerdir. Devletin rejimini, kişilerin temel haklarını, ödevlerini, devlet organlarını, organlar arasındaki eşgüdümü düzenler… Kısaca toplumun ve bireylerin yaşam biçimini oluşturur… Anayasaya konulmuş olan hükümler; yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve bireyleri bağlayıcıdır. Yasalar, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alırlar. İnsanın, kişiliğinin gelişmesini, güvenli, huzurlu ve refah içinde yaşaması için kurallar, yükümlülükler koyarlar. Uygar ülkelerin anayasaları kişi hak ve özgürlüklerini ve hukukun üstünlüğünü tanır… Bu anayasalar demokrattır, uygardır, özgürlükçüdür. Kişiler, haklarını, ödevlerini önceden bilirler, yarınlarından endişe etmezler, güvenceleri Hukuk’tur, Yasa’dır, Anayasa’nın bizzat kendisidir.

Adalet, sözlüklerde ” hak ve hukuka uygunluk, doğruluk” (3) olarak tanımlanır. Hak ise Türe, adalet olarak adlandırılır. “Türe” hukuk demektir.  Çağımız toplumunda insanın sağ doğmakla kazandığı hakları vardır. Bu haklar yasalarla garanti altına alınmıştır. “Yaşam hakkı,  yasa önünde eşitlik, hakkını meşru zeminlerde arama, masuniyet hakkı… Kazandığı haklarını Anayasa, yasa ve uluslararası sözleşmeler de tanımıştır. Ülkemiz Anayasası, ikinci bölümünde “Kişinin Hakları ve Ödevlerini, üçüncü bölümünde sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevleri dördüncü bölümünde Siyasi Haklar ve Ödevleri, düzenlemiş ve garanti altına almıştır. Anayasamızın garanti altına aldığı haklar, yasalar ve uluslararası sözleşmelerle korunmuştur.

Tarihi süreçte,  günümüz toplumlarınca kabul edilen hak ve özgürlüklerin kazanılması hiç kolay olmamıştır. “Sosyal kontrol aracı olarak toplumun bütünleşmesine katkıda bulunan dinlerin,”(4) oluşturduğu sosyal yapı, adaletin temininde yadsınamaz bir gerçektir. Dinler tarihi incelendiğinde, dinlerin ortaya çıktıkları dönemlerin adaletsizliğin, zulümlerin hüküm sürdüğü, zalimlerin işbaşında olduğu dönemler olduğu görülür. Dinler, zulmü ortadan kaldırıp adaleti gerçekleştirmişlerdir. Dinler, kendi hukuklarını beraberlerinde getirmişlerdir. Kutsal Kitabımız Kur’an 13 Ayette ve 17 Sure’de adaletten bahseder ve İslam toplumunu düzenleyici kurallar koyar, nasıl uygulanacağını gösterir…

21. yüzyıl dünyasında hukuk, ilahi olmaktan çıkmış, beşeri olmuştur. Filozoflar, Milattan önceki yıllardan beri ideal toplum nasıl olmalıdır? Sorusuna yanıt aramış, öngördükleri “ütopik” devlette insanların mutluluğunu sağlamak için kafa yormuşlardır. Adalet sembolü olarak kullandığımız “Themis” heykelini, ilk kez Mısırlılar kullanılmış, Mısır mitolojisinde Osiris’in hüküm salonunda yer alan terazi Yunan Mitolojisinde adalet sembolü olarak yer almıştır. Themis terazisi ile hakları tartmakta ve hakkı sahibine teslim etmektedir. Themis’in elindeki kılıç ise adaletin ancak güç ile yerine getirilebileceğini göstermektedir. Gelişen adalet anlayışı zamanla Themis’i gözleri bağlı olarak tasvir etmiştir. Bunun nedeni de adaletin eşit olarak dağıtılması gereksinimidir.

Beşeri hukuk kurallarının oluşması, Roma Hukuk sistemi ile başlamıştır. Süreçte insanlar haklarını alabilmek için çeşitli yöntemler geliştirmişlerdir. 1215 yılında ilk kez “Magna Carta” ile İngiliz soyluları kral karşısında haklarını elde etmişlerdir. “1679 yılında kabul edilen Habeas Corpus Yasasıyla hak ve özgürlüklerin eşit kullanımı sağlanmıştır. (5)  1789 Fransız ihtilali halkın, özgürlük, eşitlik ve kardeşlik istemiyle kralın zulmüne baş kaldırısıdır. Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarını çıkaran, yıkımlara, ölümlere neden olan diktatörlerin, Ulusların kaderinde tekrar rol almasını önlemek için uluslararası sözleşmeler imzalanmıştır.

Çağımız demokrasilerinde adalet kavramı, kişinin doğuştan sahip olduğu, devredilmez, vazgeçilmez haklarını serbestçe kullanması, kanunla tanınan haklarının kullanılmasına hiçbir gücün engel olmaması, karışmaması, devletin bireylerin hakkını koruması, saygı göstermesi, yasaların eşit uygulanması şeklinde kendini gösterir. Devlet, kişi hak ve özgürlüklerini koruyacak ve onların kullanılmasını hiçbir surette engellemeyecektir. Devletin temel görevi olan adaletin sağlanması, kişi hak ve özgürlüklerinin korunması ve yasaların eşit uygulanması ile mümkündür.

İsmail Türkbay

KAYNAKÇA     :

1-Sulhi Dönmezer, Sosyoloji. S. 108

2-Halil İnalcık, Osmanlı, Devlet, Hukuk Diplomasi. S.43 v.d.

3-Dil Derneği, Türkçe sözlük. S.26

4- Sulhi Dönmezer, Sosyoloji. S. 263

5-Adil Giray Çelik,  Tarihte Savunma. S. 81