Aydın ve Topuklu Efe!

AYDIN  VE  TOPUKLU  EFE

Aydın adının anlamı: ışık alan, ışıklı, aydınlık, pırıltılı, genellikle öğrenim görmüş, çok okumuş, kültürlü, bilgili, görgülü, ileri ve açık düşünceli, kendisi aydınlanmış olduğu için çevresini de aydınlatabilecek nitelikte olan insan.

Aydınlı, Aydın’da doğup büyümüş ya da Aydın’da yaşayan. Aydın eli, Aydınoğulları zamanında Ege’yi kapsayan, Birgi, Aydın Güzelhisar, İzmir, Manisa, Denizli, Kütahya, Muğla’yı kapsayan yerler. Batı Anadolu dediğimiz bu topraklar Anadolu’nun ilk uygar insanları dediğimiz Luviler’in yaşadığı topraklar.

Luvilerin başkenti Apassa, yani bugünkü Selçuk. Apassa’dan sonra Efes, Ayasuluk ve Selçuk olarak değişmiş adı. Luvilere “Işık insanlar” deniyor. Kadın erkek beraber yaşarken kadınların daha çok sözü geçiyor. Şavaş bilmiyorlar, barışçıl ve üretken.

Ege yöresindeki pek çok yer adları da o günlerden bazı değişikliklerle bu günlere gelmiş. Anaerkil bir yaşam sürüyorlar. Kadın tanrıça Kbele belki de onların ardılları. Tahtacı, Alevi dediğimiz insanlarla yaşam tazları arasında büyük benzerlik var.

Ege’nin sözcük anlamı: Bir çocuğu koruyan, işlerine bakan ve her hâlinden sorumlu olan kimse. Bu Ege tanımı da Luvilerin yaşam biçimiyle örtüşmektedir. Ege’de ilk çağlarda bir çok kadın şehir devleti kurulmuştur. Örneğin Efes, Smiyra Amozon kiraliçelerinin adları, Sarp- Artemis, Kütahya- Çavdarhisar- Amzion. Aydın- Sultanhisar NYSA, Karacasu- Artemis, Koçarlı Amziyon, Bodrum- Halikarnas gibi… Pek çok yerde yeterli kazılar yapılamamış, sağlıklı kazılar yapılıp yazılı taşlar okunsa pek çok ezberimizin bozulacağı kanısındayım.

Ta ilk çağlardan beri Ege torağında var olan bu uygarlıkların insanları ne oldu dersiniz? Şehir kalıntıları ortada. Koca koca tiyatroları var. Efes’te, NYSA’da kocaman kütüphaneleri, Afrodisyas’ta felsefe okulları olan bu uygar, aydınlık insanlara ne oldu? Buhar olup havaya uçmadılar ya…. Diyelim ki savaşlarda erkeklerin,  kadınların çoğu öldürüldü. Tümü çoluk çocuk ölmedi ya… Bence Ege tüm bu uygar insanlarla harmanlandığı, iç içe girerek biz olduğu bir yerdir.. Afrodisyas kazılarını yürüten  Prof. Dr. Kenan Erim’le (ölmeden önce) konuşmalarımızda, “On altı uygarlık üst üste yaşıyor. Kazdıkça başka uygarlıklar çıkıyor karşımıza,” diyordu. Ege farkını bu gerçeklerde aramak gerekir.

Aydın ilinin bir belediye başkanı var, Özlem Çerçioğlu. Yani Aydın’ın Topuklu Efesi. Efe sözcüğü de Ege’le örtüşüyor. Efelerin harman olduğu yer Aydın ve  Ege… Efeler yoksul babası. (ilk efelerden söz ediyorum, çalıkakıcı, adi soygunculardan değil) Halkını ezenlerden hesap soran, yol, köprü, çeşme yaptıran, hastalara yardım eden, evlenemeyen gençleri everen, yardımsever, halk kahramanı, yiğit insanlar… Börklüce Mustafa, Birgili Cennetoğlu, Atçalı Kel, Yağdereli Sinanoğlu, Yörük Osman, Çakırcalı efe, Gizemli Kadın Efe gibilerinden söz ediyorum.

Geçenlerde yolum Eskihisar köyüne düştü. Yol kenarına oturmuş, söyleşen hem de iğne oyası yapan teyzeler gördüm. Kolay gelsin diyerek ellerindeki oyalara baktım. O denli güzel ki sanki doğadaki çiçekler denli görkemli. “Satıyor musunuz?” dedim. Teyze başını sallayarak, “cık”, etti. “Kendiniz için mi?” deyince de, “hayır, Topuklu Efe için” dediler. “Köyümüze Topuklu Efe Özlem Çerçioğlu gelecek, onun boynuna bağlayacağız…” Kuyucak- Karapınar’a, Nazilli-Yalapınar’a ve daha pek çok Aydın’ın köylerine gittiğimde de benzer olaylarla karşılaştım. Hatta bazıları eşlerinin başka yere oy vermelerine karşın kendilerinin gizlice Topuklu Efe’ye oy verdiklerini söylediler.

Ben kısır politakalardan pek hoşlanmam. Adaylar içinde en yararlı gördüğümü gider oyumu veririm. Vatandaşlık görevimi de hiç aksatmam ama Özlem Çerçioğlu adını duyan  köydeki, dağdaki kadınların yıldızlaşan gözlerinde ne vardı? Aydın, adı gibi aydın bir ildir. 700 yıl bu topraklarda haksızlık ve zulme karşı efeler isyan etmişlerdir. Osmanlı zamanında ilk işçi grevi demiryolunda çalışan işçiler tarafından Aydın’da yapılmıştır. Cumhuriyetin ilk kadın muhtarı Gül Esin Aydınlıdır. Atatürk, pek çok Avrupa ülkesinden önce Anadolu’da kadınların seçme ve seçilme hakkını vermesine karşın, onun ölümünden sonra bu hakların yeterince kullanılmamasının, kadınların bastırılmasının altında, bastırılmış duygular, Topuklu Efe vardı.

Özlem Çerçioğlu, bastırılmış duyguların tercümanı olmuştu. Kadın sürücü, kadın ekmek satıcısı, kadın voleybol takımı, kadın mehteran bandosu… gibi her yere kadın eli dokunmuştu. Partiler, siyasi görüşler bir yana, bastırılan, dışlanan kadınların simgesi olmuştu Özlem Hanım. Atatürk’ün düşünce arkadaşı Nazillili Hacı Süleymen Efendi: “ Şehirlere koca koca camiler yapacağınıza, köylere küçük küçük okullar yapın. Kadınları, kızları okuyup gelişmeyen bir ülkenin kalkınıp ilerlemesi olanaksızdır.” diyor.

Kadın şiddetinin son bulduğu, insanların insanca yaşayabildiği aydınlık günlere…